Willa „Stara Kancelaria” to jeden z najstarszych i najbardziej charakterystycznych budynków Szczawnicy, położonej w malowniczych Pieninach. Zbudowana w latach 1864-1865 według projektu Józefa Szalaya, jest ważnym świadkiem dynamicznego rozwoju tego miejsca na przełomie XIX i XX wieku. Historia willi łączy się nieodłącznie z dziejami uzdrowiska oraz przemianami, jakie zachodziły w tej części Polski przez ponad 150 lat.
Początki – inicjatywa Józefa Szalaya
Budowa willi „Stara Kancelaria” rozpoczęła się w 1864 roku z inicjatywy Józefa Szalaya – właściciela i twórcy uzdrowiska Szczawnica, który poświęcił swoje życie na rozwój tego miejsca. Szalay, człowiek o wszechstronnych zainteresowaniach, był nie tylko przedsiębiorcą, ale również wielkim entuzjastą zdrowotnych właściwości szczawnickich źródeł, których pierwsze badania chemiczne przeprowadzono już w 1810 roku. Projektując willę, Szalay zdecydował się na styl alpejski, który harmonijnie współgrał z górskim charakterem okolicy.
Architektura i funkcja
Willa została zbudowana w stylu alpejskim, co wyraża się w jej zrębowej, drewnianej konstrukcji, wysokim kamiennym podmurowaniu oraz charakterystycznym, dwuspadowym dachu z okapami. Budynek posadowiono na prostokątnym planie, z dwutraktowym, trójosiowym układem wnętrz i sienią na osi. Fasada willi jest pięcioosiowa, z centralnym gankiem wspartym na fazowanych słupach, które zdobi snycerski detal w formie czworolistnych motywów. Trójprzęsłowy ganek z trójkątnym przyczółkiem oraz daszkiem dwuspadowym nadaje budynkowi lekkości i alpejskiego charakteru, tak typowego dla architektury uzdrowiskowej tamtych lat.
Mieszkańcy i użytkownicy
Pierwotnie w willi znajdowało się mieszkanie zarządcy Górnego Zakładu oraz kancelaria, która obsługiwała tę część uzdrowiska. W 1880 roku rozbudowano kancelarię o dodatkowe pomieszczenie, co świadczy o rosnącej liczbie kuracjuszy i zwiększającej się roli uzdrowiska. W latach 30. XX wieku willa była miejscem pracy znanego lekarza Wilhelma Kropaczka, który przyjmował tu pacjentów. W tym okresie w przyziemiu budynku znajdował się również magazyn butelek z wodą zdrojową – kluczowego produktu leczniczego Szczawnicy.
Okres powojenny i współczesność
Po zakończeniu II wojny światowej, od 1948 roku, willa służyła jako mieszkanie pracownicze dla personelu uzdrowiska. Przez prawie 30 lat, od 1956 do 1985 roku, mieszkał tu znany lekarz Eugeniusz Beda, którego obecność w tym miejscu stała się ważnym elementem powojennej historii budynku. W latach 1985-1990 w przyziemiu willi mieściła się galeria Biura Wystaw Artystycznych, przyciągając miłośników sztuki i kultury z całego kraju.
Obecnie w przyziemiu budynku znajduje się zakład gastronomiczny, a na piętrze – mieszkania pracownicze, kontynuując tradycję wielofunkcyjności tego miejsca. Willa „Stara Kancelaria” wciąż pozostaje ważnym elementem lokalnego krajobrazu, przypominając o bogatej historii szczawnickiego uzdrowiska i jego założyciela, Józefa Szalaya.
Stara Kancelaria współcześnie (2024)
