Występowanie metali ziem rzadkich w Pieninach

Czym są metale ziem rzadkich?

Metale ziem rzadkich (REE – Rare Earth Elements) to grupa 17 pierwiastków chemicznych, które mają szerokie zastosowanie w nowoczesnych technologiach. Choć nazwa sugeruje ich rzadkość, w rzeczywistości występują one stosunkowo często w skorupie ziemskiej, lecz rzadko w formie czystych minerałów, co utrudnia ich pozyskanie.

Metale ziem rzadkich dzielą się na:

• Lekkie metale ziem rzadkich (LREE – Light Rare Earth Elements):
  1. Lantan (La)
  2. Cer (Ce)
  3. Prazeodym (Pr)
  4. Neodym (Nd)
  5. Promet (Pm) – jedyny radioaktywny pierwiastek z tej grupy
  6. Samarium (Sm)
• Ciężkie metale ziem rzadkich (HREE – Heavy Rare Earth Elements):
  7. Europ (Eu)
  8. Gadolin (Gd)
  9. Terb (Tb)
  10. Dysproz (Dy)
  11. Holm (Ho)
  12. Erb (Er)
  13. Tul (Tm)
  14. Iterb (Yb)
  15. Lutet (Lu)
• Dodatkowo do metali ziem rzadkich zalicza się:
  16. Skand (Sc)
  17. Itr (Y)

Zastosowanie metali ziem rzadkich

Metale ziem rzadkich są kluczowe dla wielu nowoczesnych technologii i przemysłów, w tym:

• Elektronika: wykorzystywane w produkcji smartfonów, komputerów, telewizorów i baterii litowo-jonowych.
• Energetyka odnawialna: niezbędne do budowy turbin wiatrowych i paneli fotowoltaicznych.
• Motoryzacja: kluczowe składniki magnesów trwałych stosowanych w silnikach elektrycznych.
• Przemysł wojskowy: używane w systemach radarowych, laserach i pojazdach bojowych.
• Medycyna: stosowane w urządzeniach obrazowania medycznego, np. w rezonansie magnetycznym (MRI).

Wzrost zainteresowania metalami ziem rzadkich w kontekście wojny na Ukrainie

Wojna na Ukrainie znacząco wpłynęła na globalny rynek surowców, w tym metali ziem rzadkich. Stany Zjednoczone i Unia Europejska dążą do uniezależnienia się od Chin, które kontrolują ponad 60% światowej produkcji REE. Ukraina, posiadająca bogate zasoby surowcowe, stała się strategicznym partnerem dla Zachodu w zakresie poszukiwania alternatywnych dostaw.

W 2021 roku Kijów podpisał umowę ze Stanami Zjednoczonymi dotyczącą współpracy w sektorze wydobycia i przetwarzania metali ziem rzadkich. Celem jest rozwój ukraińskiego sektora górniczego i dostarczanie surowców na rynki zachodnie, co mogłoby zmniejszyć dominację Chin. Jednakże działania wojenne utrudniają eksploatację tych złóż, a infrastruktura górnicza w niektórych regionach została zniszczona.

W obliczu tych wyzwań Europa i USA intensyfikują poszukiwania złóż metali ziem rzadkich także w innych regionach, w tym w Polsce.

Występowanie metali ziem rzadkich w Pieninach

Pieniny to jedno z najbardziej malowniczych pasm górskich w Polsce, wyróżniające się unikalną budową geologiczną. Obszar ten składa się głównie z wapieni jurajskich i kredowych, które tworzą charakterystyczne formacje skalne.

Obecnie brak jest jednoznacznych dowodów na występowanie metali ziem rzadkich w Pieninach. W Polsce badania nad REE koncentrują się głównie w innych regionach, takich jak:

• Dolny Śląsk (Masyw Strzeliński i Głuchołazy) – stwierdzono podwyższone zawartości REE w granitoidach.
• Obrzeżenie Gór Świętokrzyskich – obiecujące wyniki badań geochemicznych.
• Masywy krystaliczne północno-wschodniej Polski – prowadzone są dalsze analizy.

Mimo że Pieniny nie są uznawane za obszar o dużym potencjale wydobywczym, rosnące zapotrzebowanie na metale ziem rzadkich może w przyszłości skłonić geologów do bardziej szczegółowych badań w tym regionie.

Jakie inne minerały występują w Pieninach?

Mimo braku potwierdzonych złóż metali ziem rzadkich, Pieniny są bogate w inne minerały, m.in.:

• Kwarc – powszechnie występujący w formie kryształów w osadach fliszowych i w szczelinach skalnych.
• Kalcyt – tworzy malownicze żyły i konkrecje w wapieniach.
• Dolomit – często współwystępuje z kalcytem, obecny w skałach osadowych.
• Piryt – minerał żelaza znany jako „złoto głupców”, znajdowany w osadach węglanowych.
• Magnezyt – minerał magnezu, który występuje w niektórych skałach osadowych regionu.

Pieniny są więc atrakcyjnym obszarem dla kolekcjonerów minerałów i geologów badających różnorodność formacji skalnych.

Czy w przyszłości można spodziewać się odkrycia metali ziem rzadkich w Pieninach?

Obecnie nie ma dowodów na znaczące złoża REE w Pieninach, jednak światowe zapotrzebowanie na te surowce dynamicznie rośnie. Szacuje się, że do 2040 roku globalny popyt na metale ziem rzadkich może wzrosnąć nawet siedmiokrotnie. W związku z tym w przyszłości mogą zostać przeprowadzone bardziej szczegółowe badania geologiczne w mniej eksplorowanych obszarach Polski, w tym w Pieninach.

Ze względu na rozwój technologii, geopolityczne zmiany oraz konieczność dywersyfikacji dostaw, poszukiwania złóż REE na świecie będą coraz bardziej intensywne. Polska, posiadająca dobrze rozwiniętą bazę geologiczną i duże zasoby surowcowe, może w przyszłości stać się ważnym graczem w tym sektorze.

Na ten moment jednak brak jest szczegółowych analiz potwierdzających obecność metali ziem rzadkich w Pieninach.