Willa „Szwajcarka Górna” to zabytkowy, drewniany budynek w centrum uzdrowiska Szczawnica. Znajduje się przy Placu Dietla 10, na południowym krańcu wschodniej pierzei tego placu. Budowla ta, wzniesiona w stylu szwajcarskim, była jedną z pierwszych rezydencji uzdrowiskowych w mieście. Dziś przyciąga uwagę turystów jako urocza kawiarnia i punkt startowy spacerów po Parku Górnym.
Pochodzenie nazwy i styl architektoniczny
Nazwa willi pochodzi od jej architektury – „Szwajcarka” wzięła się od popularnego w XIX wieku stylu szwajcarskiego, charakteryzującego się ozdobnymi, drewnianymi elementami elewacji i balkonów. W Szczawnicy istniała także willa o nazwie „Szwajcarka Dolna”, w pobliżu Parku Dolnego. Obie budowle doskonale oddają ducha epoki dynamicznego rozwoju kurortu, kiedy to architekci naśladowali górskie budownictwo znane ze Szwajcarii i Tyrolu.
Historia budowy i funkcja początkowa
Willa „Szwajcarka Górna” została zbudowana w 1852 roku według projektu Józefa Szalaya, który był również jej inwestorem i pierwszym właścicielem. Założona jako dom kuracyjny, miała formę piętrową z poddaszem. Na piętrze znajdowały się dwa mieszkania, z których jedno miało trzy pokoje. Każde z nich dysponowało balkonem z widokiem na plac Dietla. Taki układ sprzyjał przyjmowaniu kuracjuszy lub pełnił funkcję mieszkaniową dla personelu uzdrowiskowego.
W XIX wieku budynek pełnił też inne funkcje. Na parterze mieściła się poczta (do lat 60. XIX wieku), a w przyziemiu działał sklep, w którym sprzedawano szklane kubki z podziałką uncjową, przeznaczone do picia wód leczniczych. Podkreślało to znaczenie miejscowych wód mineralnych i ich codziennego wykorzystania przez kuracjuszy.
Mieszkańcy i użytkownicy willi
Przez blisko sto lat willa „Szwajcarka Górna” gościła wielu mieszkańców i użytkowników, pełniąc ważną rolę w życiu uzdrowiska. Swoją kancelarię lekarską prowadził tu Onufry Trembecki, lekarz zakładowy obsługujący gości kurortu. W drugiej połowie XIX wieku budynek służył także jako lokalna poczta. W przyziemiu działał sklep oferujący produkty związane z leczeniem zdrojowym.
W 1902 roku w willi przebywał przez tydzień wybitny poeta Kazimierz Przerwa-Tetmajer, co potwierdza prestiż obiektu jako miejsca spotkań artystycznych. W drugiej połowie XX wieku willa przekształcona została w mieszkania pracownicze. Jednym z lokatorów był doktor Tadeusz Bańkowski, znany i ceniony lekarz uzdrowiskowy.
Renowacja i nowe życie willi
W latach 2006–2008 budynek przeszedł gruntowną renowację, podczas której odtworzono wiele detali architektonicznych i przywrócono mu dawną świetność. Po zakończeniu prac willa zyskała nowe przeznaczenie. Jej wnętrza zaadaptowano na potrzeby gastronomiczne – dziś mieści się tam zaplecze kawiarni Cafe Helenka.
Willa znajduje się w wyjątkowym otoczeniu. Tuż za nią rozciąga się Park Górny im. hr. Adama Stadnickiego, w którym można zobaczyć zabytkową kaplicę zdrojową zaprojektowaną przez Szalaya oraz muszlę koncertową. Cała przestrzeń wokół willi tworzy spójną kompozycję architektoniczno-przyrodniczą, idealną do spacerów i wypoczynku.
Willa dziś i dostępność dla turystów
Dziś willa „Szwajcarka Górna” jest nie tylko atrakcją architektoniczną, ale też tętniącym życiem miejscem spotkań. Na jej parterze działa Cafe Helenka, która przyciąga zarówno mieszkańców, jak i turystów. Goście mogą odpocząć w zabytkowych wnętrzach lub na tarasie z widokiem na plac Dietla.
Wstęp do budynku jest możliwy w ramach odwiedzin kawiarni. Choć willa nie funkcjonuje jako muzeum, to sam jej klimat, położenie i możliwość wejścia do części wnętrz sprawiają, że stanowi ona niezwykle wartościowy punkt na mapie historycznej Szczawnicy.
Willa „Szwajcarka Górna” łączy w sobie dziedzictwo XIX-wiecznej architektury uzdrowiskowej z nowoczesną funkcją miejsca otwartego dla wszystkich. Dla każdego odwiedzającego to nie tylko przystanek na kawę, ale także żywe świadectwo przeszłości miasta, które od ponad 170 lat służy kuracjuszom, twórcom i mieszkańcom.
