W tym roku mija dokładnie 130 lat od rozpoczęcia budowy cerkwi grekokatolickiej Opieki Matki Bożej w Szlachtowej. Budowana w latach 1895–1920 cerkiew, dzisiaj kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Matki Bożej Pośredniczki Łask w Szlachtowej jest jedną z najbardziej charakterystycznych budowli w tej miejscowości.
Od cerkwi do kościoła – historia przemian
Pierwsza cerkiew w Szlachtowej powstała najprawdopodobniej w XVII wieku. Była to drewniana budowla w stylu zachodniołemkowskim, przypominająca podhalańskie kościółki. W 1741 roku dziedzic Paweł Sanguszko ofiarował cerkwi srebrny kielich, co świadczy o jej znaczeniu dla lokalnej społeczności. Około 1905 roku stara cerkiew została rozebrana, a jej elementy przeniesiono do budynku szkolnego.
W 1895 roku rozpoczęto budowę nowej, murowanej cerkwi według projektu architekta Jana Grabowskiego. Świątynia została wzniesiona na planie krzyża greckiego, z centralną kopułą i dwoma niższymi nawami bocznymi. Budowa trwała wiele lat z powodu wysokich kosztów i problemów technicznych – w 1907 roku zawaliła się środkowa kopuła. Ostatecznie budowę ukończono w 1920 roku.
Po II wojnie światowej, w ramach akcji „Wisła”, wysiedlono z Rusi Szlachtowskiej prawie wszystkich Łemków, w tym ostatniego greckokatolickiego proboszcza, Dionizego Senetę. W 1946 roku cerkiew została przejęta przez kościół rzymskokatolicki, a w 1952 roku zmieniono jej wezwanie na Matki Bożej Pośredniczki Łask.
Architektura i wnętrze – połączenie tradycji i sztuki
Świątynia w Szlachtowej to przykład eklektyzmu, łączącego elementy architektury bizantyjskiej i rosyjskiej. Zbudowana z ciosów beskidzkiego piaskowca, posiada trzy kopuły pokryte blachą, z których środkowa jest największa i wieńczy skrzyżowanie transeptu i nawy głównej. Krzyże łacińskie na szczytach kopuł wspierają się na półksiężycach, symbolizując zwycięstwo chrześcijaństwa nad islamem.
Wnętrze świątyni zdobi polichromia z 1919 roku oraz freski przedstawiające sceny biblijne, takie jak Boże Narodzenie, Zwiastowanie, Chrzest w Jordanie, Ukrzyżowanie i Ukoronowanie Najświętszej Maryi Panny. Prezbiterium oddzielone jest od nawy głównej ikonostasem wykonanym w 1927 roku zgodnie z kanonami tzw. szkoły lwowskiej. Obrazy na ikonostasie namalowane na płótnie przedstawiają postacie o cechach charakterystycznych dla kultury polskiej.
Wśród wyposażenia warto zwrócić uwagę na ambonę z XVIII wieku, ozdobioną postaciami czterech Ewangelistów w stylu tzw. „chłopskiego baroku”, ołtarz główny z XIX-wiecznym tabernakulum w kształcie świątyni oraz obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z 1976 roku, wykonany przez księdza Leopolda Bandurskiego.
Otoczenie świątyni – dzwonnica i cmentarz
Przed wejściem do kościoła znajduje się dzwonnica parawanowa w stylu bizantyjskim, pochodząca z 1922 roku. Murowana z kamienia, nieotynkowana budowla posiada trzy arkady na dzwony. W środkowej arkadzie znajduje się kapliczka z figurką Matki Bożej, zbudowana przez Leopolda Bandurskiego. Dzwonnica jest wbudowana w ogrodzenie placu przykościelnego, a jej środkowa arkada zwieńczona jest małą arkadką z sygnaturką.
Wokół świątyni rozciąga się cmentarz cerkiewny, na którym spoczywają dawni mieszkańcy Szlachtowej. Kościół, dzwonnica i cmentarz cerkiewny są wpisane do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa, co świadczy o ich wyjątkowej wartości historycznej i kulturowej.
Kościół Matki Bożej Pośredniczki Łask w Szlachtowej to nie tylko miejsce modlitwy, ale także świadectwo bogatej historii regionu, łączące w sobie tradycje wschodniego i zachodniego chrześcijaństwa. Jego unikalna architektura i piękne wnętrze przyciągają zarówno wiernych, jak i miłośników historii oraz sztuki sakralnej.
