W sercu Pienin, nad brzegiem Dunajca, leżą Sromowce Wyżne – malownicza wieś, której historia sięga wieków wstecz, a której codzienność jeszcze nie tak dawno tętniła w rytmie tradycyjnego życia górali pienińskich. Lata 80. XX wieku to czas, gdy wieś trwała w pół drogi między dawnym a nowym – wciąż mocno zakorzeniona w tradycji, ale powoli otwierająca się na zmiany cywilizacyjne. Zachowane z tego okresu fotografie, zwłaszcza te przedstawiające domy mieszkalne i zabudowania gospodarskie, stanowią dziś cenny zapis minionej epoki.
Drewniane domostwa i kamienne podmurówki
Fotografie z lat 80. pokazują wieś, w której dominują drewniane chaty o spadzistych dachach krytych blachą lub jeszcze miejscami gontem. Charakterystyczne dla regionu były także ozdobne detale snycerskie – rzeźbione belki, nadokienniki, a nawet całe werandy. Domy często wznoszone były na solidnych, kamiennych podmurówkach – praktyczne rozwiązanie chroniące przed wilgocią i zapewniające stabilność na górskim terenie.
W wielu miejscach widoczne są jeszcze tradycyjne układy zabudowy – domy ustawione szczytowo do drogi, otoczone niewielkimi ogródkami, często ogrodzone drewnianym płotem. W tle majaczą sylwetki Pienin, a na podwórkach suszy się siano, stoją wozy i drewniane beczki.
Gospodarstwa w rytmie przyrody
Zabudowania gospodarcze – stodoły, obory, stajnie – były integralną częścią wiejskiego pejzażu. Ich konstrukcja była prosta, funkcjonalna, nierzadko oparta na miejscowych materiałach: drewnie i kamieniu. Często widać je w sąsiedztwie domów mieszkalnych, tworzących zwarte zagrody. W fotografiach z tamtego okresu uderza ich różnorodność – od starszych, pokrytych strzechą lub drewnianym gontem, po nieco nowsze, z blaszanymi dachami.
Na zdjęciach pojawiają się również detale codziennego życia – sterty drewna ułożone pod ścianą, narzędzia rolnicze oparte o płot, dzieci bawiące się na podwórzu, a także starsi mieszkańcy siedzący na ławkach przed domami. To opowieść o społeczności, która żyła blisko ziemi i zgodnie z rytmem natury.
Trwałość i przemijanie
Choć wiele z tych budynków przetrwało do dziś, część zniknęła lub została przebudowana, dostosowując się do współczesnych standardów życia. Archiwalne zdjęcia są zatem nie tylko dokumentem – są także emocjonalnym pomostem łączącym współczesność z przeszłością. Przypominają o pokoleniach, które tworzyły ten krajobraz, o pracy rąk ludzkich, o tradycji budownictwa, której nie da się już odtworzyć w identycznej formie.
Wartość dokumentalna i sentymentalna
Dla mieszkańców Sromowiec Wyżnych i ich potomków, fotografie te są nie tylko zapisem architektury – są również świadectwem stylu życia, którego już nie ma. To pamiątka po świecie, który odchodzi, ale którego echo wciąż pobrzmiewa w nazwach miejsc, zapachach ogrodów, w opowieściach starszych mieszkańców.
Dla etnografów i historyków to nieocenione źródło wiedzy o życiu wsi pienińskiej u schyłku XX wieku. Dla lokalnej społeczności – skarb, który warto pielęgnować, upamiętniać i przekazywać dalej, by przyszłe pokolenia mogły zobaczyć, skąd pochodzą i jak żyli ich przodkowie.
