Dwór Berskich w Tylmanowej

Okazały, klasycystyczny dwór w Tylmanowej z gankiem wspartym na czterech kolumnach wybudował w 1840 roku właściciel tylmanowskiego majątku Wiktor Berski. Dwór w rękach rodziny Berskich pozostawał nieprzerwanie przez ponad 100 lat, do 1945 roku kiedy to komunistyczna władza odebrała rodzinie dwór i wygnała ją z majątku, a majątek dworski rozparcelowała pomiędzy chłopów.

Dwór w Tylmanowej to liczący 480 metrów kwadratowych, parterowy, murowany z kamienia i cegły tynkowany dwór klasycystyczny wzniesiony na planie prostokąta. Rozplanowanie wnętrza jest dwutaktowe, osiowe z korytarzem rozdzielającym trakty. Elewacja frontowa z portykiem o czterech kolumnach zwieńczonych trójkątnym przyczółkiem. Dach czterospadowy o więźbie drewnianej krytej deskami i blachą.

Dwór wraz z terenem dawnego zespołu podworskiego położony jest w północnej części wsi po zachodniej stronie głównej drogi Łącko- Zabrzeż- Krościenko. Stoi na wzniesieniu (wysokiej skarpie nadrzecznej), od drogi prowadzi do niego alejka dojazdowa. Z dawnego parku dworskiego istniejącego w drugiej połowie XIX wieku pozostało kilka starszych drzew po stronie południowej dworu i ogród owocowy po stronie północno-wschodniej. W nadprożu wejścia od strony północnej znajdowała się jeszcze w latach 90. XX wieku kamienna tablica z napisem: „Budował Wiktor Edward Berski 1840”.

Po II wojnie światowej kiedy dwór i majątek w Tylmanowej został zabrany właścicielom (historia Tylmanowej i właścicieli dworu poniżej w dalszej części artykułu) w dawnym budynku dworskim urządzono kolejno: szkółkę rolniczą, posterunek milicji, magazyn spółdzielni rolniczej, biura, dom kultury, i dyskotekę. W roku 1954 budynek zakupiło przedsiębiorstwo „Mostostal” i urządziło w nim ośrodek kolonijny dla swoich pracowników. W 1954 roku po zakupie przez „Mostostal” budynek został gruntownie wyremontowany. Jako ośrodek kolonijny służył do 1990 roku. W roku 1998 zaniedbany i ogołocony z wyposażenia dworek przez miejscowych nazywany „Bajką” odkupiła od poprzedniego właściciela Gmina Ochotnica Dolna, która aktualnie (od 2023) rozpoczęła renowację zabytkowego obiektu.

Historia Tylmanowej

Wieś Tylmanowa założona została na „surowym korzeniu” w 1336 roku przez ksienię klasztoru sądeckiego Salomeę. W dokumencie lokacyjnym przełożona klarysek nadała Piotrowi i jego synowi las klasztorny położony nad Dunajcem – po jego obu stronach między strumieniami „Ogrodnik” /”Chłodnik na założenie na nim wsi o 50 łanach frankońskich na prawie magdeburskim. Sołtystwo dziedziczne wsi otrzymali wówczas założyciele.

Po założeniu miasta Krościenka w roku 1348 i budowie zamku czorsztyńskiego z dóbr należących na tym terenie do króla Kazimierza Wielkiego oraz przejętych dóbr kościelnych utworzone zostało Starostwo Czorsztyńskie ( królewszczyzna) w 1413 roku. Starostwo to posiadało wsie: Sromowce Wyżne, Sromowce Niżne, Maniowy, Grywałd, Hałuszowa, Tylmanowa, Ochotnicę Mała i Ochotnica Wielka, Szczawnica, Kluszkowce. W wiekach XVI – XVIII starostwo powiększone zostało o Krośnicę, Hubę, Mizerną oraz Tylkę.

Być może w XV wieku do Starostwa Czorsztyńskiego należała tylko część Tylmanowej, ponieważ w rejestrze poborowym 1581 roku wieś wzmiankowana jest jako „kościelna”. W 1607 roku przywilej na sołectwo w Tylmanowej potwierdzić miał jeszcze klasztorowi Zygmunt III lecz wkrótce drogą zmiany lub wykupu przechodzi ono definitywnie do dobór królewskich. W 1670 roku sołectwo to należy do dóbr starosty czorsztyńskiego, a we wsi istnieje także wybraniectwo z czasów Stefana Batorego.

W 1763 roku Starostwo Czorsztyńskie obejmuje ostatni starosta Józef Potocki z Monasterzysk, który utrzymuje je do 1772 roku, do zajęcia Galicji przez Austrię. w 1793 roku rząd austriacki rozpoczął sprzedaż dóbr starostwa podzielonego na sekcje. Tylmanowa wraz z Ligaszówką i Kłodnym nabyta zostaje na licytacji przez Antoniego Berskiego. Przed 1835 rokiem majątek należy do syna Wiktora Edwarda i jego żony. Wiktor Berski, syn Antoniego buduje w 1840 roku murowany, klasycystyczny dwór w Tylmanowej. W 1868 roku należący do niego majątek w Tylmanowej liczy 172 mg roli, 65 mg łąk, 33 mg pastwisk i 1172 mg lasu. Po 1919 roku majątek należał do syna Wiktora, Leona Berskiego i jego żony Anieli z Jasińskich- Berskiej. Do końca II wojny światowej majątek był w rękach dzieci Leona – Włodzimierza i Heleny Berskiej.

Po parcelacji majątku w 1946 roku dwór przejęty został przez władze gminne. jego stan pozostawiał wiele do życzenia. Gruntowny remont dwór przeszedł w roku 1954. Po tym czasie na przestrzeni kilkudziesięciu lat dwór wykorzystywany był m.in. jako biura, szkoła, dom kultury czy biblioteka. W późniejszym okresie aż do roku 1990 służył jako ośrodek kolonijny przedsiębiorstwa „Mostostal” z Krakowa.

Po opuszczeniu budynku dworu przez „Mostostal” pod koniec lat 80. XX w dwór z biegiem lat znajdował się w coraz gorszym stanie technicznym. W roku 1998 zaniedbany i ogołocony z wyposażenia dworek przez miejscowych nazywany „Bajką” odkupiła od poprzedniego właściciela Gmina Ochotnica Dolna, która aktualnie (od 2023) rozpoczęła renowację zabytkowego obiektu.

W czerwcu 2024 roku obiekt otrzymał dofinansowanie z przeznaczeniem na remont obiektu z projektu „Szlakiem przyrody i kultury w dolinie Dunajca” dofinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Interreg V-A Polska – Słowacja 2014-2020. Projekt jest realizowany razem z partnerem słowackim – Czerwonym Klasztorem.

W ramach projektu zostaną wykonane następujące zadania: restauracja elewacji dworu w Tylmanowej, rewitalizacja ogrodów przy dworze w Tylmanowej oraz organizacja wydarzeń promujących wspólne dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze w dolinie Dunajca (m. in. warsztaty, filmy, materiały promocyjne).

Aktualny (2022 rok) stan dworu w Tylmanowej fot. UG Ochotnica Dolna